السلام على المعذب فى قعر السجون و ظلم المطامیر، ذى الساق المرضوض بحلق القیود
درود بر آن سرورى که در تنگناى زندان ها و در تاریکیهاى زیر زمین ها، حلقه هاى زنجیر پاهاى مبارکش را مجروح ساخته بود

نام امام هفتم ما، موسى و لقب آن حضرت کاظم (ع ) کنیه آن امام (ابوالحسن ) و (ابوابراهیم ) است . شیعیان و دوستداران لقب (باب الحوائج ) به آن حضرت داده اند. تولد امام موسى کاظم (ع ) روز یکشنبه هفتم ماه صفر سال 128 هجرى در (ابواء) اتفاق افتاد. دوران امامت امام هفتم حضرت موسى بن جعفر (ع ) مقارن بود با سالهاى آخر خلافت منصور عباسى و در دوره خلافت هادى و سیزده سال از دوران خلافت هارون که سخت ترین دوران عمر آن حضرت به شمار است .
امام موسى کاظم (ع ) از حدود 21 سالگى بر اثر وصیت پدر بزرگوار و امر خداوند متعال به مقام بلند امامت رسید، و زمان امامت آن حضرت سى و پنج سال و اندکى بود و مدت امامت آن حضرت از همه ائمه بیشتر بوده است ، البته غیر از حضرت ولى عصر (عج ).

صفات ظاهرى و باطنى و اخلاق آن حضرت  

کاظم (ع ) داراى قامتى معتدل بود. صورتش نورانى و گندمگون و رنگ مویش سیاه و انبوه بود.
بدن شریفش از زیادى عبادت ضعیف شد، ولى همچنان روحى قوى و قلبى تابناک داشت . (83) امام کاظم (ع ) به تصدیق همه مورخان ، به زهد و عبادت بسیار معروف بوده است . موسى بن جعفر از عبادت و سختکوشى به (عبد صالح ) معروف و در سخاوت و بخشندگى مانند نیاکان بزرگوار خود بود. بدره هاى (کیسه هاى ) سیصد دینارى و چهارصد دینارى و دو هزار دینارى مى آورد و بر ناتوانان و نیازمندان تقسیم مى کرد. (84) از حضرت موسى کاظم (ع ) روایت شده است که فرمود: (پدرم (امام صادق - ع ) پیوسته مرا به سخاوت داشتن و کرم کردن سفارش مى کرد).
امام (ع ) با آن کرم و بزرگوارى و بخشندگى خود لباس خشن بر تن مى کرد، چنانکه نقل کرده اند: (امام بسیار خشن پوش و روستایى لباس بود) (85) و این خود نشان دیگرى است از بلندى روح و صفاى باطن و بى اعتنایى آن امام به زرق و برقهاى گول زننده دنیا.
امام موسى کاظم (ع ) نسبت به زن و فرزندان و زیردستان بسیار با عاطفه و مهربان بود. همیشه در اندیشه فقرا و بیچارگان بود، و پنهان و آشکار به آنها کمک مى کرد. برخى از فقراى مدینه او را شناخته بودند امّا بعضى - پس از تبعید حضرت از مدینه به بغداد - به کرم و بزرگواریش پى بردند و آن وجود عزیز را شناختند.
امام کاظم (ع ) به تلاوت قرآن مجید انس زیادى داشت . قرآن را با صدایى حزین و خوش تلاوت مى کرد. آن چنانکه مردم در اطراف خانه آن حضرت گرد مى آمدند و از روى شوق و رقت گریه مى کردند. بدخواهانى بودند که آن حضرت و اجداد گرامیش را - روى در روى - بد مى گفتند و سخنانى دور از ادب به زبان مى راندند، ولى آن حضرت با بردبارى و شکیبایى با آنها روبرو مى شد، و حتى گاهى با احسان آنها را به صلاح مى آورد، و تنبیه مى فرمود. تاریخ ، برخى از این صحنه ها را در خود نگهداشته است . لقب (کاظم ) از همین جا پیدا شد. کاظم یعنى : نگهدارنده و فرو خورنده خشم . این رفتار در برابر کسى یا کسانى بوده که از راه جهالت و نادانى یا به تحریک دشمنان به این کارهاى زشت و دور از ادب دست مى زدند. رفتار حکیمانه و صبورانه آن حضرت (ع ) کم کم ، بر آنان حقانیت خاندان عصمت و اهل بیت (ع ) را روشن مى ساخت ، امّا آنجا که پاى گفتن کلمه حق - در برابر سلطان و خلیفه ستمگرى - پیش مى آمد، امام کاظم (ع ) مى فرمود: (( (قل الحق و لو کان فیه هلاکک ) )) یعنى : حق را بگو اگر چه آن حقگویى موجب هلاک تو باشد. ارزش والاى حق به اندازه اى است که باید افراد در مقابل حفظ آن نابود شوند. در فروتنى - مانند صفات شایسته دیگر خود - نمونه بود. با فقرا مى نشست و از بینوایان دلجویى مى کرد. بنده را با آزاد مساوى مى دانست و مى فرمود همه ، فرزندان آدم و آفریده هاى خدائیم .
از ابوحنیفه نقل شده است که گفت : (او را در کودکى دیدم و از او پرسشهایى کردم چنان پاسخ داد که گویى از سرچشمه ولایت سیراب شده است . براستى امام موسى بن جعفر (ع ) فقیهى دانا و توانا و متکلمى مقتدر و زبر دست بود). محمّد بن نعمان نیز مى گوید: (موسى بن جعفر را دریایى بى پایان دیدم که مى جوشد و مى خروشید و بذرهاى دانش به هر سو مى پراکند).
امام (ع ) در سنگر تعلیم حقایق و مبارزه
نشر فقه جعفرى و اخلاق و تفسیر و کلام که از زمان حضرت صادق (ع ) و پیش از آن در زمان امام محمّد باقر (ع ) آغاز و عملى شده بود، در زمان حضرت امام موسى کاظم (ع ) نیز به پیروى از سیره نیاکان بزرگوارش ‍همچنان ادامه داشت ، تا مردم بیش از پیش به خط مستقیم امامت و حقایق مکتب جعفرى آشنا گردند، و این مشعل فروزان را از وراى اعصار و قرون به آیندگان برسانند.
خلفاى عباسى بنا به روش ستمگرانه و زیاده روى در عیش و عشرت ، همیشه در صدد نابودى بنى هاشم بودند تا اولاد على (ع ) را با داشتن علم و سیادت از صحنه سیاست و تعلیم و ارشاد کنار زنند، و دست آنها را از کارهاى کشور اسلامى کوتاه نمایند. اینان براى اجراء این مقصود پلید کارها کردند، از جمله : چند تن از شاگردان مکتب جعفرى را تشویق نمودند تا مکتبى در برابر مکتب جعفرى ایجاد کنند و به حمایتشان پرداختند. بدین طریق مذاهب حنفى ، مالکى ، حنبلى و شافعى هر کدام با راه و روش خاص ‍فقهى پایه ریزى شد. حکومتهاى وقت و بعد از آن - براى دست یابى به قدرت - از این مذهبها پشتیبانى کرده و اختلاف آنها را بر وفق مراد و مقصود خود دانسته اند.
در سالهاى آخر خلافت منصور دوانیقى که مصادف با نخستین سالهاى امامت حضرت موسى بن جعفر (ع ) بود (بسیارى از سادات شورشى - که نوعا از عالمان و شجاعان و متقیان و حق طلبان اهل بیت پیامبر (ص ) بودند و با امامان نسبت نزدیک داشتند - شهید شدند. این بزرگان براى دفع ستم و نشر منشور عدالت و امر به معروف و نهى از منکر، بپا مى خاستند و سرانجام با اهداء جان خویش ، به جوهر اصلى تعالیم اسلام جان مى دادند، و جانهاى خفته را بیدار مى کردند. طلوعها و غروبها را در آبادیهاى اسلامى به رنگ ارغوانى در مى آوردند و بر در و دیوار شهرها نقش جاوید مى نگاشتند و بانگ اذان مؤ ذنان را بر ماءذنه هاى مساجد اسلام شعله ور مى ساختند).(86)
در مدینه کارگزاران مهدى عباسى فرزند منصور دوانیقى در عمل ، همان رفتار زشت دودمان سیاه بنى امیه را پیش گرفتند، و نسبت به آل على (ع ) آنچه توانستند بدرفتارى کردند. داستان دردناک (فخ ) (87) در زمان هادى عباسى پیش آمد. علت بروز این واقعه این بود که (حسین بن على بن عابد) از اولاد حضرت امام حسن (ع ) که از افتخارات سادات حسنى و از بزرگان علماى مدینه و رئیس قوم بود، به یارى عده اى از سادات و شیعیان در برابر بیدادگرى (عبدالعزیز عمرى ) که مسلط بر مدینه شده بود، قیام کردند و با شجاعت و رشادت خاص در سرزمین فخ عده زیادى از مخالفان را کشتند، سرانجام دشمنان دژخیم این سادات شجاع را تنگناى محاصره قرار دادند و به قتل رساندند و عده اى را نیز اسیر کردند. مسعودى مى نویسد: بدنهایى که در بیابان ماند طعمه درندگان صحرا گردید.(88)
سیاهکاریهاى بنى عباس منحصر به این واقعه نبود. این خلفاى ستمگر صدها سید را زیر دیوارها و میان ستونها گچ گرفتند، و صدها تن را نیز در تاریکى زندان ها حبس کردند و به قتل رساندند. عجب آنکه این همه جنایتها را زیر پوشش اسلامى و به منظور فرو خواباندن فتنه انجام مى دادند.
حضرت موسى بن جعفر (ع ) را هرگز در چنین وضعى و با دیدن و شنیدن آن همه مناظر دردناک و ظلمهاى بسیار، آرامشى نبود. امام به روشنى مى دید که خلفاى ستمگر در پى تباه کردن و از بین بردن اصول اسلامى و انسانى اند. امام کاظم (ع ) سالها مورد اذیت و آزار و تعقیب و زجر بود، و در مدتى که از 4 سال تا 14 سال نوشته اند تحت نظر و در تبعید و زندان ها و تک سلولها و سیاهچالهاى بغداد - در غل و زنجیر - بسر مى برد.
امام موسى بن جعفر (ع ) بى آنکه - در مراقبت از دستگاه جبار هارونى - بیمى به دل راه دهد به خاندان و بازماندگان سادات رسیدگى مى کرد و از گردآورى و حفظ آنان و جهت دادن به بقایاى آنان غفلت نداشت . آن زمان که امام (ع ) در مدینه بود، هارون کسانى را بر حضرت گماشته بود تا از آنچه در گوشه و کنار خانه امام (ع ) مى گذرد، وى را آگاه کنند. هارون از محبوبیت بسیار و معنویت نافذ امام (ع ) سخت بیمناک بود. چنانکه نوشته اند که هارون ، درباره امام موسى بن جعفر (ع ) مى گفت : (مى ترسم فتنه اى برپا کند که خونها ریخته شود) (89) و پیداست که این (قیامهاى مقدس ) را که سادات علوى و شیعیان خاص رهبرى مى کردند و گاه خود در متن آن قیامها و اقدامهاى شجاعانه بودند از نظر دستگاه حاکم غرق در عیش و تنعم بناحق (فتنه ) نامیده مى شد. از سوى دیگر این بیان هارون نشانگر آن است که امام (ع ) لحظه اى از رفع ظلم و واژگون کردن دستگاه جباران غافل نبوده است . وقتى مهدى عباسى به امام (ع ) مى گوید (آیا مرا از خروج خویش در ایمنى قرار مى دهى ) (90) که دستگاه ستمگر عباسى از امام (ع ) و یاران و شیعیانش داشته است . براستى نفوذ معنوى امام موسى کاظم (ع ) در دستگاه حاکم به حدى بود که کسانى مانند على بن یقطین صدراعظم (وزیر) دولت عباسى ، از دوستداران حضرت موسى بن جعفر (ع ) بودند و به دستورات حضرت عمل مى کردند.
سخن چینان دستگاه از على بن یقطین در نزد هارون سخنها گفته و بدگوئیها کرده بودند، ولى امام (ع ) به وى دستور فرمود با روش ماهرانه و تاکتیک خاص اغفالگرانه (تقیه ) که در مواردى ، براى ردّ گمى حیله هاى دشمن ضرورى و شکلى از مبارزه پنهانى است ، در دستگاه هارون بماند و به کمک شیعیان و هواخواهان آل على (ع ) و ترویج مذهب و پیشرفت کار اصحاب حق ، همچنان پاى فشارد - بى آنکه دشمن خونخوار را از این امر آگاهى حاصل شود...
سرانجام بدگوئى هایى که اطرافیان از امام کاظم (ع ) کردند در وجود هارون کارگر افتاد و در سفرى که در سال 179 ه‍به حج رفت ، بیش از پیش به عظمت معنوى امام (ع ) و احترام خاصى که مردم براى امام موسى الکاظم (ع ) قائل بودند پى برد. هارون سخت از این جهت ، نگران شد. وقتى به مدینه آمد و قبر منور پیامبر اکرم (ص ) را زیارت کرد، تصمیم بر جلب و دستگیرى امام (ع ) یعنى فرزند پیامبر گرفت . هارون صاحب قصرهاى افسانه اى در سواحل دجله ، و دارنده امپراطورى پهناور اسلامى که به ابر خطاب مى کرد: (ببار که هر کجا ببارى در کشور من باریده اى و به آفتاب مى گفت بتاب که هر کجا بتابى کشور اسلامى و قلمرو من است !) آن چنان از امام (ع ) هراس داشت که وقتى قرار شد آن حضرت را از مدینه به بصره آورند، دستور داد چند کجاوه با کجاوه امام (ع ) بستند و بعضى را نابهنگام و از راههاى دیگر ببرند، تا مردم ندانند که امام (ع ) را به کجا و با کدام کسان بردند، تا یاءس بر مردمان چیره شود و به نبودن رهبر حقیقى خویش خو گیرند و سر به شورش و بلوا بر ندارند و از تبعیدگاه امام (ع ) بى خبر بمانند. و این همه بازگو کننده بیم و هراس دستگاه بود، از امام (ع ) و از یارانى که - گمان مى کرد - همیشه امام (ع ) آماده خدمت دارد مى ترسید، این یاران با وفا - در چنین هنگامى - شمشیرها برافرازند و امام خود را به مدینه بازگردانند. این بود که با خارج کردن دو کجاوه از دو دروازه شهر، این امکان را از طرفداران آن حضرت گرفت و کار تبعید امام (ع ) را فریبکارانه و با احتیاط انجام داد.
بارى ، هارون ، امام موسى کاظم (ع ) را - با چنین احتیاطها و مراقبت هایى از مدینه تبعید کرد.
هارون ، ابتدا دستور داد امام هفتم (ع ) را با غل و زنجیر به بصره ببرند و به عیسى بن جعفر بن منصور که حاکم بصره بود، نوشت ، یک سال حضرت امام کاظم (ع ) را زندانى کند، پس از یک سال والى بصره را به قتل امام (ع ) ماءمور کرد. عیسى از انجام دادن این قتل عذر خواست . هارون امام را به بغداد منتقل کرد و به فضل بن ربیع سپرد. مدتى حضرت کاظم (ع ) در زندان فضل بود. در این مدت و در این زندان امام (ع ) پیوسته به عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال مشغول بود. هارون ، فضل را ماءمور قتل امام (ع ) کرد ولى فضل هم از این کار کناره جست .
بارى ، چندین سال امام (ع ) از این زندان به آن زندان انتقال مى یافت .
در زندان هاى تاریک و سیاهچالهاى دهشتناک ، امام بزرگوار ما با محبوب و معشوق حقیقى خود (اللّه ) راز و نیاز مى کرد و خداوند متعال را بر این توفیق عبادت که نصیب وى شده است سپاسگزارى مى نمود.
عاقبت آن امام بزرگوار در سال 183 هجرى در سن 55 سالگى به دست مردى ستمکار به نام (سندى بن شاهک ) و به دستور هارون مسموم و شهید شد.
شگفت آنکه ، هارون با توجه به شخصیت والاى موسى بن جعفر (ع ) پس ‍از درگذشت و شهادت امام نیز اصرار داشت تا مردم این خلاف حقیقت را بپذیرند که حضرت موسى بن جعفر (ع ) مسموم نشده بلکه به مرگ طبیعى از دنیا رفته است ، امّا حقیقت هرگز پنهان نمى ماند.
بدن مطهر آن امام بزرگوار را در مقابر قریش - در نزدیکى بغداد - به خاک سپردند. از آن زمان آن آرامگاه عظمت و جلال پیدا کرد، و مورد توجه خاص واقع گردید، و شهر (کاظمین ) از آن روز بنا شد و روى به آبادى گذاشت .(91)

زنان و فرزندان حضرت موسى بن جعفر (ع )

تعداد زوجات حضرت موسى بن جعفر (ع ) روشن نیست . بیشتر آنها از کنیزان بودند که اسیر شده و حضرت موسى کاظم (ع ) آنها را مى خریدند و آزاد کرده یا عقد مى بستند. نخستین زوجه آن حضرت (تکتم ) یا (حمیده ) یا (نجمه ) داراى تقوا و فضیلت بوده و زنى بسیار عفیفه و بزرگوار و مادر امام هشتم شیعیان حضرت رضا (ع ) است .
فرزندان حضرت موسى بن جعفر (ع ) را 37 تن نوشته اند: 19 پسر و 18 دختر که ارشد آنها حضرت على بن موسى الرضا (ع ) وصى و امام بعد از آن امام بزرگوار بوده است .
حضرت احمد بن موسى (شاهچراغ ) که در شیراز مدفون است .
حضرت محمّد بن موسى نیز که در شیراز مدفون است .
حضرت حمزة بن موسى که در رى مدفون مى باشد.
از دختران آن حضرت ، حضرت فاطمه معصومه در قم مدفون است ، و قبه و بارگاهى با عظمت دارد. سایر اولاد و سادات موسوى هر یک مشعلدار علم و تقوا در زمان خود بوده اند، که در گوشه و کنار ایران و کشورهاى اسلامى پراکنده شده ، و در همانجا مدفون گردیده اند، روحشان شاد باد.

صفات و سجایاى حضرت موسى بن جعفر (ع )

موسى بن جعفر (ع ) به جرم حقگویى و به جرم ایمان و تقوا و علاقه مردم زندانى شد. حضرت موسى بن جعفر (ع ) را به جرم فضیلت و اینکه از هارون الرشید در همه صفات و سجایا و فضایل معنوى برتر بود به زندان انداختند. شیخ مفید درباره آن حضرت مى گوید: (او عابدترین و فقیه ترین و بخشنده ترین و بزرگ منش ترین مردم زمان خود بود، زیاد تضرع و ابتهال به درگاه خداوند متعال داشت . این جمله را زیاد تکرار مى کرد (( (اللهم انى اءساءلک الراحة عند الموت و العفو عند الحساب ) )) (خداوندا در آن زمان که مرگ به سراغم آید راحت و در آن هنگام که در برابر حساب اعمال حاضرم کنى عفو را به من ارزانى دار). امام موسى بن جعفر (ع ) بسیار به سراغ فقرا مى رفت . شبها در ظرفى پول و آرد و خرما مى ریخت و به وسائلى به فقراى مدینه مى رساند، در حالى که آنها نمى دانستند از ناحیه چه کسى است . هیچکس مثل او حافظ قرآن نبود، با آواز خوشى قرآن مى خواند، قرآن خواندنش حزن و اندوه مطبوعى به دل مى داد، شنوندگان از شنیدن قرآنش مى گریستند، مردم مدینه به او لقب (زین المجتهدین ) داده بودند. مردم مدینه روزى که از رفتن امام خود به عراق آگاه شدند، شور و ولوله و غوغایى عجیب کردند. آن روزها فقراى مدینه دانستند چه کسى شبها و روزها براى دلجویى به خانه آنها مى آمده است .

از سخنان موسى بن جعفر (ع )

1 - کوشش کنید اوقات شبانه روزى خود را به چهار بخش قسمت کنید: بخشى براى نیایش با خدا بخشى دیگر براى تاءمین معاش و زندگى ، بخش ‍سوم براى معاشرت با برادران دینى که مورد اعتماد شما هستند و مى توانند لغزشهاى شما را یاد آورند و در باطن خیرخواه شما مى باشند، و بخش ‍چهارم براى پرداختن به تفریحات سالم و لذات مشروع ، شما در پرتو این برنامه مى توانید وظایف خود را در سه مورد دیگر نیز بخوبى انجام دهید.
2 - هرگز با خود از فقر سخن نگویید، و به عمر طولانى نیندیشید زیرا هر کس خود را فقیر پندارد یا در فکر فقر در آینده باشد بخل مى ورزد، و هر کس به عمر طولانى بیندیشد آزمند مى شود. در زندگى دنیا از لذتهاى حلال و آنچه به آبروى شما لطمه نمى زند و اسراف شمرده نمى شود، بهره مند شوید و از این راه به انجام وظایف دینى کمک بگیرید، زیرا: هر کس که دنیاى خود را به خاطر دین ، یا دین را به خاطر دنیا ترک نماید از ما نیست .
3 - خود را از غضب خدا حفظ کن و سخن حق را بى پروا بگو هر چند نابودى تو در آن باشد. امّا بدان که حق موجب نابودى نیست بلکه نجات دهنده است . باطل را همواره رها کن . هر چند نجات تو در آن باشد و هرگز باطل نجات بخش نیست ، بالاخره سبب نابودى است .
4 - دانشمند را بخاطر علمش بزرگ بدار و از مجادله با او بپرهیز، و نادان را بخاطر نادانیش کوچک دار، ولى طردش نکن بلکه او را نزدیک بخوان و به او دانش بیاموز.

منبع : چهارده اختر تابناک
       احمد احمدی بیرجندی