دکتر محمدحسین رجبی دوانی عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و استاد تاریخ اسلام در گفت وگو با خراسان به برخی سوالات مطرح شده درباره زندگی حضرت امام سجاد(ع) پاسخ داد.

او در این گفت وگو با بیان این که شهربانو مادر حضرت امام سجاد(ع) قطعا ایرانی تبار بوده، در این که آیا شهربانو دختر یزدگرد سوم بوده است، تشکیک کرد و گفت: مورخان معاصر این مسئله را رد می کنند.

وی همچنین به این سوال که آیا حضرت علی اکبر در معنای اصطلاحی خاص همان حضرت امام سجاد(ع) است یا خیر، پاسخ داد و به تبیین مبارزات امام(ع) که فرهنگی و در قالب دعا بود، پرداخت.

تولد در مدینه

رجبی دوانی در ابتدا به نقل قول های موجود درباره زمان ولادت حضرت امام سجاد(ع) اشاره کرد و گفت: درباره سال ولادت حضرت امام سجاد(ع) در مدینه، سه نقل قول وجود دارد و سال های 36،37 و 38 (هـ.ق) به عنوان زمان ولادت ایشان ذکر شده است که ظاهرا نقل معتبر سال 36 (هـ.ق) یعنی زمان خلافت امیرالمومنین(ع) است که بر این اساس در زمان شهادت حضرت علی(ع)، حضرت امام زین العابدین(ع) 4سال داشتند.

نقلی وجود دارد که وقتی امیرالمومنین(ع) به هنگام شهادت فرزندانشان را جمع کرده بودند تا به آن ها نصایحی داشته باشند، حضرت امام سجاد(ع) هم بین فرزندان ایشان حضور داشتند؛ امیرالمومنین(ع) خطاب به ایشان که هنوز در سن کودکی بودند، فرمودند: پس از پدرت، تو امام هستی و پس از تو پسرت محمد (امام محمد باقر(ع)) امام خواهد بود.

مادر حضرت امام سجاد(ع) بانویی ایرانی تبار

وی درباره مادر حضرت امام سجاد(ع) افزود: درباره مادر حضرت امام سجاد(ع) بحث های فراوانی مطرح است؛ در اغلب منابع ذکر شده که مادر آن حضرت ایرانی بوده است و گویا در این مسئله اختلافی وجود ندارد که مادر حضرت امام سجاد(ع) شهربانو یا شاه زنان، تبار ایرانی داشته است.

اگر چه نقل های دیگری مبنی بر عرب بودن ایشان وجود دارد و غزاله و سلافه هم به عنوان نام عربی آن خانم ذکر شده است.

ممکن است اسم ایشان ایرانی بوده باشد و حضرت امام حسین(ع) آن را به عربی تغییر داده باشند، اما به هر حال مادر حضرت امام سجاد(ع) ایرانی بوده اند.

نقل شیخ مفید درباره شهربانو

رجبی دوانی در پاسخ به این سوال که آیا شهربانو دختر یزدگرد ساسانی بوده است، تصریح کرد: این موضوع را که همسر حضرت امام حسین(ع) و مادر حضرت امام سجاد(ع) دختر یزدگرد ساسانی پادشاه ایران باشد، محققان معاصر رد کرده‌اند.

به نظر می رسد نقل صحیح متعلق به شیخ مفید است که می گوید دو خواهر از خاندان سلطنتی ایران بودند که طی ماجرایی که در خراسان پیش آمد، این دو خواهر توسط فرماندار خراسان، نزد امیرالمومنین(ع) فرستاده شدند و آن حضرت هم این دو خواهر را گرامی داشتند.

ایشان بعدها شهربانو یا شاه زنان را به همسری حضرت امام حسین(ع) درآوردند و خواهر او را هم به عقد قاسم بن محمد بن ابی بکر پسر محمد بن ابی بکر یار صدیق و وفادار امیرالمومنین(ع) درآوردند.

درگذشت مادر حضرت امام سجاد(ع) به هنگام تولد آن حضرت

وی در پاسخ به این سوال که آیا شهربانو مادر حضرت امام سجاد(ع) در واقعه کربلا حضور داشت یا خیر گفت: به هنگام تولد حضرت امام زین العابدین(ع) شهربانو از دنیا رفت، پس در قضایای کربلا و حماسه عاشورا این خانم در قید حیات نبود.

پس این ماجرا که شهربانو در کربلا حضور داشت و حتی پس از واقعه کربلا سوار بر ذوالجناح شد و به کوه ها پناه برد و این که برخی مدعی شدند قبر ایشان در کوه های اطراف کرج است، واقعیت تاریخی ندارد و عاری از صحت است.

فرزند ارشد امام حسین(ع)

رجبی دوانی همچنین درباره این که آیا حضرت امام سجاد(ع) فرزند بزرگ امام حسین(ع) بودند یا فرزند دوم ایشان، تصریح کرد: مشهور است که آن حضرت دارای برادری به نام علی اکبر(ع) بودند که در کربلا به شهادت رسیدند و باز در تاریخ مشهور است که امام حسین(ع) نام همه پسران خود را علی می گذاشتند به همین دلیل یکی از فرزندان بزرگوارشان را علی اکبر، دیگری را علی اوسط و فرزند کوچکشان را هم علی اصغر می نامند.

برخی مورخان می گویند: علی اکبر(ع) در کربلا به شهادت رسید و علی اصغر(ع) هم امام سجاد(ع) است و نام آن طفل 6ماهه نیز عبدا... بوده است.

در حالی که این تحلیل صحیح نیست؛ زیرا چنان که گفتیم تولد حضرت امام سجاد(ع) بنا بر قول مشهور در سال 36(هـ.ق) بوده است پس در کربلا ایشان حداقل حدود بیست و پنج سال داشته اند.

بنابراین به نظر می رسد امام سجاد(ع) علی اکبر (در تقسیم بندی علی اکبر، علی اوسط و علی اصغر) باشند چون فرزند بزرگ امام حسین(ع) بودند و گفته می شود ایشان ازدواج کرده و حتی حضرت امام محمد باقر(ع) فرزند ایشان هم متولد شده بودند.

مبارزه فرهنگی امام(ع) در قالب دعا 
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با اشاره به این که امامت حضرت امام سجاد(ع) در اسارت آغاز شد، افزود: عمق مشکلات جامعه اسلامی پس از رحلت رسول ا... (ص) به حدی بود که باید از اساس فرهنگ آن جامعه متحول و دگرگون می شد لذا حضرت زین العابدین(ع) مبارزه خود را در ابعاد فرهنگی پیگیری کردند و قالب دعا و نیایش را برگزیدند که صحیفه گران قدر سجادیه یادگار آن حضرت است.

مبارزات فرهنگی امام موثر واقع شد و تحولاتی را در جامعه اسلامی پدید آورد که امام محمد باقر(ع) و امام صادق علیهما السلام که وارثان این تحول بودند فرصت لازم را برای گسترش فرهنگ و معارف اهل بیت(ع) پیدا کردند و به آن عمق و هویت بخشیدند.

منبع: شیعه آنلاین