همگی زیر ذره بین دقیق الهی هستیم، و آن قدرت بی مثال، با ظرافت و دقّتی بی نظیر، تمامی اعمال ما را زیر نظر داشته و ثبت و ضبط خواهد نمود که طولی نخواهد کشید که با فرارسیدن روز سرنوشت ساز قیامت و تشکیل دادگاه عدالت الهی، همگی آنها را در پیش روی چشمانمان به نمایش خواهند گذاشت.

«اتّقوا معاصی الله فی الخلوات، فإنَّ الشاهِدُ هُوَ الحاکم»1

شرح گفتار

امیر بیان علی (علیه السلام) در این بخش از سخن گهربار خویش نسبت به ارتکاب گناه و انجام کارهای ناشایست هشدار داده و در این باره می فرماید: «از معصیت و نافرمانی خداوند در خلوت ها بپرهیزید، زیرا همانا همان کس که ناظر و شاهد است داوری می کند.»

فرمایش حکیمانه ی مولای متقیان علی(علیه السلام) بیانگر آن است که آدمی هیچ گاه نباید گمان کند که اعمال و رفتارش از دید خطاناپذیر الهی پنهان می ماند، چرا که یگانه خالق هستی، چنان بر چرخه ی نظام موجودات عالم و نوع عملکردشان احاطه دارد، که حتی سر سوزنی از آنها از منظر مبارکش مخفی نخواهد ماند. پروردگار عالم در کلام نورانی خویش به منظور اتمام حجّت و روشن نمایی اذهان خفته ی بشری، این حقیقت را به صراحت بیان نموده و در این باره فرموده است: «الا إنّه بکل شیءٍ محیط»2. آگاه باش که مسلماً خداوند بر همه چیز احاطه دارد.

آری همگی زیر ذره بین دقیق الهی هستیم، و آن قدرت بی مثال، با ظرافت و دقّتی بی نظیر، تمامی اعمال ما را زیر نظر داشته و ثبت و ضبط خواهد نمود که طولی نخواهد کشید که با فرارسیدن روز سرنوشت ساز قیامت و تشکیل دادگاه عدالت الهی، همگی آنها را در پیش روی چشمانمان به نمایش خواهند گذاشت. در سوره مبارکه لقمان، جناب لقمان در یکی نصایح خود به فرزندش این حقیقت را چنین بازگو می کند: «یا بنیّ إنّها اِن تک مثقال حبة مِن خردلٍ فتکن فی صخرةٍ أوفی السماوات أو فی الارض یأت بها الله».3 ای فرزندم! اگر عمل تو به اندازه ی خردلی باشد، در درون صخره ای و یا در آسمان ها و یا در زمین باشد خدا آن را می آورد. حال به راستی اگر انسان از عمق جان باور داشته باشد که در پیشگاه خداوند بی همتا حاضر است و او بر جمیع اعمال و رفتارش و حتی بر نیّت و آنچه در دل خطور می کند آگاه است، آیا باز هم به خود جرأت ارتکاب کارهای ناشایست و گناهان را می دهد؟!

پیرامون موضوع گناه، شایسته است که بدانیم آنچه ما را بر ترک گناه و معاصی یاری ساخته و پاکی و پیراستگی ما را در این زمینه تضمین می سازد، ترس و واهمه ای است که باید از عظمت و بزرگی خداوند بی همتا در اعماق دل آدمی وجود داشته باشد.

در روایتی شخصی به نام اسحاق بن عمار می گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ای اسحاق چنان از خدا بترس که گویا تو را می بیند، و اگر تو او را نمی بینی، مسلّماً او تو را می بیند، و اگر معتقد باشی که تو را نمی بیند، به تحقیق کافر شده ای و اگر هم یقین داشته باشی که تو را می بیند اما باز هم در برابرش گناه می کنی، او را پست ترین ناظران و بینندگان خود دانسته ای»4

گناه به امید بخشش!

در ارتباط با موضوع گناه، دانستن این امر نیز ضروری است که اگر کسی صرفاً به امید اینکه مورد بخشش الهی قرار می گیرد، بدون هیچ ترس و واهمه ای از پیشگاه مقدس خداوند متعال، به راحتی مرتکب گناه شود، در حقیقت چنین شخصی نه از خدا می ترسد و نه به رحمت واسعه ی ایزد متعال امید دارد، چرا که اگر از عذاب الهی می ترسید با انجام گناه به سوی آن شتاب نمی گرفت، و نیز اگر به رحمت خدا امید داشت، با کارهای ناشایست از دریای رحمت الهی خود را دور نمی‌ساخت.

بنابراین اگر امید به رحمت الهی داریم، باید از عذاب سخت او نیز بیمناک باشیم، چرا که ترس و امید، دو رشته ی مستحکم و کارآمدی هستند که چراغ ایمان را در وجودمان روشن و منوّر می سازد.

شخصی به امام ششم(علیه السلام) عرض کرد: وصیّت لقمان به فرزندش چه بود؟! حضرت فرمود: در آن وصیّت مطالب شگفتی بود، و شگفت تر از همه این بود که به پسرش گفت: از خدای عزّوجلّ چنان بترس که اگر اعمال نیک جن و انس را بیاوری تو را عذاب کند، و به خدا چنان امیدوار باش که اگر گناه جن و انس را بیاوری به تو ترحم کند.

سپس امام صادق(علیه السلام) فرمود: «پدرم می فرمود: هیچ بنده ی م?منی نیست، جز آنکه در دلش دو نور است: نور خوف و نور امید، که اگر این یکی وزن شود بیش از آن نباشد، و اگر آن دیگری وزن شود، از این بیشتر نباشد.6

گناه در جایی که هیچ کس نباشد!

فخرالمحققین سیّد محمد اشرف، سبط سید الحکما میرداماد، در کتاب «فضائل السادات» از کتاب «مدهش» ابن جوزی نقل می فرماید: که مردی از پرهیزکاران وارد مصر شد. آهنگری را دید که آهن تافته و گداخته را با دست [بدون انبر] از کوره بیرون می آورد و حرارت آهن به دست او هیچ آسیبی نمی رساند. با خود گفت: این شخص یکی از بزرگان است. پیش رفت و سلام کرد و گفت: تو را به حق آن خدایی که در دست تو این کرامت را جاری نموده، برای من دعایی کن. آهنگر تا این سخن را شنید گریست و گفت: گمانی که درباره ی من کردی صحیح نیست، من از پرهیزکاران و صالحان نیستم. آن مرد گفت: انجام چنین کاری جز به دست بندگان صالح خدا امکان پذیر نیست!

آهنگر گفت: صحیح است اما دست من هم سببی دارد. آن مرد اصرار کرد تا از علّت امر مطلع شود.

آهنگر گفت: روزی بر در همین مغازه مشغول کار بودم، زنی بسیار زیبا و خوش اندام که کمتر مانند او را دیده بودم جلو آمد و اظهار فقر و تنگدستی شدیدی کرد. من دل بر رخسار او بستم و شیفته ی جمالش شدم و لذا به او تمایل نشان دادم و او را دعوت به گناه کردم و گفتم در صورتی که به چنین کاری راضی شوی هرچه احتیاج داشته باشی برمی آورم.

زن در پاسخ گفت: از خدا بترس، من اهل چنین کاری نیستم من به او گفتم: پس برخیز و دنبال کار خود برو. او نیز برخاست و رفت، اما طولی نکشید که دو مرتبه برگشت و در اثر تنگدستی مجبور شد که خواسته ی مرا بپذیرد، اما با این شرط که به مکان خلوتی بروند که غیر او و من کسی دیگر در آنجا نباشد.

من قبول کردم و او را به خانه ی خود بردم و درها را محکم بستم و آنگاه به جانب زن رفتم. آن زن چون برگ بید به لرزه افتاد و قطرات اشک چون ژاله از دیده بارید.

به او گفتم: چرا می لرزی؟ گفت به شرط من عمل نکردی، زیرا غیر از من و تو، پنج نفر دیگر این جا حضور دارند که آنها عبارتند از: خدا، دو فرشته ی من، و دو فرشته ی تو که مأمور کتابت اعمال هستند.

وقتی این سخن را از زن شنیدم، آتش شهوت در من سرد شد و از آن عمل زشت منصرف شدم و آنگاه از پول و کالا هر مقدار که در توان داشتم به او دادم، زن صالحه نیز در مقابل دست به دعا برداشت و گفت خداوندا چنان چه او از خوف تو، آتش شهوت به من را سرد کرد تو نیز آتش دنیا و آخرت را بر او سرد کن، که دعای آن زن به اجابت رسید، و از آن پس حرارت آتش بر من اثر ندارد و بدون انبر، آهن ها را از کوره بیرون می آورم.7 

پی نوشت ها :

1-  کلمات قصار، نهج البلاغه، حکمت 324

2-  سوره فصلت، آیه 54

3-  سوره لقمان، آیه 16

4-  کافی، ج3، ص174

5-  همان، ص176

6-  همان، ص173

                                                                                                                                                       مهدی صفری

منبع:

 کتاب مصباح الشریعه، ترجمه و شرح عبدالرزاق گیلان؛ با اندکی تغییر، ص275

بخش نهج البلاغه تبیان